Powstanie osuwiska i jeziorek
Przypadki osuwania się ziemi w Karpatach wynikają z predyspozycji podłoża – filsztu karpackiego. W jego budowie odpornych na działanie warunków pogody piaskowców i uplastycznienie, co w efekcie po przełamaniu granicy spójności powoduje obrywanie, poślizg i przemieszczanie mas ziemnych w dół stoku.
Pod szczytem Chryszczatej w tzw. Staciw Lesie, po wiosennych roztopach śniegu i długotrwałych ulewnych deszczach 13 kwietnia 1907 r. (w przeddzień Święta Wielkanocy) oderwał się „kawał” zachodniego ramienia góry. Obsuwające się masy ziemi i skał „zwięzły się” i z potężnym hukiem runęły na wiekowy las, powalając go po drodze. O Gwałtownej formie przemieszczenia świadczą wymiary niszy oraz obecność wyżłobionej rynny. Zwały rumowiska zatrzymane zostały w głębokim jeziorze Olchowatego Potoku, gdzie przegrodziły go w kilku miejscach, tworząc naturalne zapory. Zagłębienia powyżej przegród wkrótce wypełniły się wodą z dopływów spod kulminacji Chryszczatej i Mikitowej, dając początek trzem wielkim jeziorkom. Utworzyło się też kilka oczek, rozrzuconych w zaklęskościach terenu katastrofy, które z czasem zanikły.
Skala i parametry kataklizmu
Osuwisko nad Chryszczatem określane mianem „Zwiezła” jest największym w polskich Karpatach pod względem ilości przemieszczanego materiału (ok 12 mln sześciennych skał i ziemi) oraz drugie po Szymbarku pod względem powierzchni (ok 36 ha.). Ciągnie się na długości ok 2 km. Wyraźnie zaznaczają się trzy części: nisza obszar oderwania o zasięgu 880 m x 250 m i głębokości 25m, oddzielona od niej stromym progiem rynna, czyli droga osuwiska o wyżłobionym zarysie 400 m x 140 m z głębokością do 10m, oraz jęzor osuwiska (obszar złożenia) o pow. ok 15 ha i średniej miąższości ok 35 m. Niszę od rynny oddziela (maskowany zwietrzeliną) próg wysokości ok 10 m. zbudowany z bardziej odpornego piaskowca. Łamały się na nim bloki skalne wpadające w rynnę, co spowodowało powstanie u jego podnóża głębokiego wydrążenia, które nazwano diabelskim młynem.
Ochrona „Jeziorek Duszatyńskich”
W obrębie języka osuwiskowatego powstały trzy duże jeziora.
Jezioro górne leży na wysokości 701 m n.p.m. ma powierzchnię lustra wody wynoszącą 1,44 ha., średnią głębokość 2m (maksymalną 5m) i pojemność misy 25500 m sześciennych.
Jezioro dolne leży na wysokości 683 m n.p.m. i ma powierzchnię 0,45 ha. średnią głębokość 2,4m (maksymalna 6,2m), pojemność 12000 m sześciennych.
Z trzeciego najmniejszego i najniżej położonego 614m przed 1925 rokiem na polecenie właściciela dóbr Stanisława hr. Potockiego, spuszczono wodę celem wyłowienia pstrągów (odłowiono 80 ryb, niektóre ważyły do 10 kg).
Hrabia niezadowolony z marnego połowu, a bardziej żałując pochopnej i błędnej decyzji, postanowił na zawsze skutecznie zapobiec spuszczaniu wody z pozostałych stawów i bezpowrotnemu zniszczeniu urokliwego miejsca. Uznał je za wielką osobowość przyrodniczą, po kilku latach zasugerował objęcie ich ochroną prawną, a w odpowiedzi na rozpoczęte starania i apel prof Wł. Szafera, już w 1934. wyraził formalną zgodę. W 1937 rro. decyzją Wojewody Lwowskiego zlewnię Olchowatego wydzielono jako samodzielny obwód rybacki „Potok Olchowaty” Nie wiadomo czy powołano rezerwat przed wybuchem wojny, brak zachowanego dokumentu. Jednakże istniejący rezerwat pod nazwą „Zwiezło” figurował w wykazie sporządzonym w 1942 r. na potrzeby władz Generalnego Gubernatorstwa. Wobec niejasnych okoliczności wcześniejszego powołania rezerwatu MLiPD w 1957 r. ponownie ustanowił rezerwat przyrody „Zwiezło” o pow. 2,20 ha., gdzie ochronie ścisłej podlegają dwa zachowane jeziorka śródleśne BULiGL Oddział w Przemyślu opracował wstępną dokumentację do poszerzenie rezerwatu, który wg projektu obejmuje lasy wokół jeziorek na pow. 477,3 ha.
Ciekawostki, maga i fenomen
Uwagę zwraca postępujące od stu lat zjawisko skutecznego zabliźniania przez przyrodę „księżycowego” krajobrazu katastrofy. Na podstawie obserwacji i pomiarów potwierdza się stały proces zamulania, wypłycania, a przeto i zmniejszania się powierzchni jeziorek. Ślady katastrofy dostrzec można w toni wodnej, to kikuty zalanych połamanych drzew, gazy powstające z butwienia drewna i resztek roślinności powodują w zimie wybuchy widoczne jako fontanny wody w miejscach rozerwania pokrywy lodowej. Zawleczone rośliny jak rdestnica pływająca i skrzyp gałęzisty to w Bieszczadach rzadkie gatunki, a pałka szerokolistna, trzcina pospolita i rzęśl wiosenna mają tu wyjątkowo wysoko położone stanowiska występowania. Po raz pierwszy w Polsce w jeziorkach odkryto nieznany (endemit) gatunek wodopójki Neumania callosa. Jeziorka od początku przyciągały turystów, w 1935 r. na Chryszczatą wytyczono (wtedy niebieski) szlak pieszy. Trasą na jeziorka czterokrotnie w latach 1952, 1953, 1957 i 1969 wędrował Karol Wojtyła z grupą znajomych i młodzieży, trzykrotnie biwakując w tym miejscu. Ciemna toń nie zachęca do kąpieli w zimnej wodzie, mimo surowego zakazu kilku śmiałków przepłaciło ją życiem. Miejscowa ludność uważała to miejsce za zaczarowane, a powstanie osuwiska wiązała z działaniem sił nieczystych, jedna z legend wskazuje na „diabelską robotę” rozsierdzonego czarta, który rzucił ognistą kulę czyniąc spustoszenie, jeszcze inna mówi o upadku meteorytu. Silne wstrząsy i huk, jako zjawisko niepojęte spowodowały „jaskółczy” niepokój wśród mieszkańców Duszatyna, podejrzewających koniec świata, którzy pakując dobytek uciekli ze wsi do Prełuk, gdzie w cerkwi uderzono w dzwony na trwogę.
Rezerwat znajduje się w województwie podkarpackim, w południowej części powiatu sanockiego, gmina Komańcza w wsi Duszatyn. Rezerwat jest własnością Skarbu Państwa a zarządzany jest przez Nadleśnictwo Komańcza. Rezerwat Zwiezło znajduje się w zasięgu Ciśniańsko-Wetlińskiego Parku Krajobrazowego i obszaru Natura 2000 BIESZCZADY.
Obecnie do Jeziorek Duszatyńskich można dojść pieszo 4 szlakami:
TRASA nr 1 najbardziej popularna przez turystów z Komańczy: Komańcza (kościół) – Prełuki – Duszatyn – Jeziorka Duszatyńskie.
Czas przejścia 2,5 godz.
Główny szlak beskidzki czerwony.
Istnieje możliwość dojechania samochodem do samego Duszatyna, skąd do jeziorek będziemy mieli około 70 minut pieszej wędrówki.
TRASA nr 2 z Turzańska: Przełęcz na Karczmisku 609 m n.p.m. (nad Turzańskiem) – Hruń (830 m n.p.m.) – Chryszczata (998 m n.p.m.) – Jeziorka Duszatyńskie.
Czas przejścia 4 godz.
Szlak niebieski, a następnie na prawo szlak czerwony.
TRASA nr 3 z Przełęczy Żebrak (822 m n.p.m.): podejście na Przełęcz Żebrak (822 m n.p.m.) drogami leśnymi z Woli Michowej doliną potoku Chliwnego lub z parkingu koło rabiańskiego kamieniołomu doliną potoku Rabskiego, a dalej czerwonym szlakiem przez Chryszczatą (998 m n.p.m.) na Jeziorka Duszatyńskie. Jest również wariant skrótowy przejścia na szlak czerwony z bazy studenckiej w Rabem szlakiem żółtym.
Czas przejścia 4 godz.
Droga leśna, a następnie szlaki czerwony i żółty.
TRASA nr 4 z Huczwic: z rozdroża dróg leśnych w miejscu ujścia potoku Huczwiczka do Rabskiego wyruszamy oznakowaną na zielono ścieżką przyrodniczą w kierunku doliny dawnej wsi Huczwice, gdzie mamy do wyboru kontynuowanie wędrówki po tych znakach aż na Chryszczatą (998 m n.p.m.) lub zejście z tej ścieżki na inną (oznakowaną na czerwono) i po przejściu doliną wyludnionej wsi i minięciu Jeziorka Bobrowego, w miejscu zwanym Smerekowica ponowne wejście na ścieżkę zieloną wiodącą na Chryszczatą. Z Chryszczatej schodzimy czerwonym szlakiem na jeziorka.
Autor: Jarosław Tajchman
[…] Jezioro Duszatyńskie z przepięknym szlakiem który do niego prowadzi to jedno z miejsc do których zawsze będę […]